Przedszkole nr 4 w Skierniewicach

Zgodnie z podstawą programową dziecko kończące przedszkole powinno być gotowe do podjęcia nauki czytania i pisania. Dziecko rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:

• potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki;
• potrafi uważnie patrzeć (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach;
• dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania;
• interesuje się czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania;
• słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami;
• układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby;
• wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej;
• rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu.

W związku z tym nauczyciele w przedszkolu powinni rozwijać w dzieciach gotowość do nauki czytania i pisania. Z „rozwijaniem gotowości” mamy do czynienia wtedy, gdy otoczenie dziecka stymuluje te jego właściwości, które odgrywają istotną rolę w procesie nabywania tej umiejętności. Dziecko gotowe do nauki czytania i pisania nie umie jeszcze czytać i pisać, ale wie, na czym obydwie umiejętności polegają. Anna Brzezińska wskazuje następujące wskaźniki gotowości dziecka do nauki czytania i pisania:

• uświadamia sobie czym jest czytanie i czym różni się od opowiadania,
• wie jak się czyta i pisze w jego ojczystym języku (od lewej do prawej, od góry do dołu),
• potrafi wytłumaczyć, dlaczego ludzie uczą się czytać i pisać,
• ma bogaty zasób słownictwa i dobrze opanowaną umiejętność wypowiadania się w różnych sytuacjach,
• prawidłowo różnicuje dźwięki, barwy, kształty.

Dzieci czytają i piszą tak, jak mówią, dlatego niezwykle ważne jest poprawne i czyste wybrzmiewanie głosek. Przygotowując je do nauki czytania i pisania należy zadbać o to, aby:

• mówiły poprawnie pod względem artykulacyjnym. Dzieci z wadami wymowy muszą być pod opieką logopedy, a przed pójściem do szkoły wady te powinny być skorygowane poprzez odpowiednie ćwiczenia;
• swobodnie wypowiadały się w rozwiniętej i uporządkowanej formie. Dzieci idące do szkoły mają mieć bogate słownictwo i powinny przestrzegać podstawowych zasady kultury słuchania i mówienia. Oznacza to, że muszą zadbać o to, aby były rozumiane przez innych, a także starały się słuchać tego, co mówią inni;
• miały dobrze rozwiniętą percepcję słuchową, w tym także słuch fonematyczny. Jest on ważnym wskaźnikiem dojrzałości dziecka do nauki czytania i pisania i polega na zdolności do różnicowania głosek w wypowiadanych i słyszanych słowach;
• umiały dostrzec, jaki kształt ma poznawana litera i go zapamiętać. Dobrze rozwinięta spostrzegawczość i pamięć wzrokowa jest niezbędna w początkowej nauce czytania i pisania. Każde dziecko w krótkim czasie ma zapamiętać prawie 200 znaków graficznych w tym wszystkie litery małe i wielkie w wersji pisanej i drukowanej oraz cyfry, znaki działań oraz stosowane w edukacji reprezentacje graficzne (uproszczone rysunki, grafy, drzewka, tabelki);
• potrafiły odwzorować litery, nie pomijając ani jednego szczegółu. Do tego potrzebna jest bardzo dobra sprawność rąk oraz współpraca ręki i oka w obrębie ruchów dłoni i palców. Niezaspokojona potrzeba ruchu, wyręczanie dzieci w prostych czynnościach sprawia, że sporo z nich charakteryzuje się niezbornością ruchową całego ciała w tym niezręcznością manualną;
• nie miały większych kłopotów z koordynowaniem czynności rąk pod kontrolą wzroku od strony lewej do prawej. Podczas czytania wodzi się wzrokiem po szeregach liter tworzących słowa, zaczynając od strony lewej do prawej. Podobnie jest w pisaniu. Piszący musi jednocześnie prowadzić wzrok i organizować sensownie skomplikowane ruchy ręki od lewej do prawej strony.

Oprócz wymienionych zagadnień są jeszcze inne odgrywające równie ważną rolę. Do nich należy interesowanie się czytaniem i pisaniem, a także rozumienie sensu kodowania i dekodowania.

Działania edukacyjne w okresie przygotowującym dziecko do podjęcia nauki czytania powinny obejmować:

• wzbogacanie wiadomości dziecka o otaczającym świecie,
• rozwój słownictwa,
• uczenie prawidłowej wymowy,
• nabywanie umiejętności komunikatywnego wypowiadania się,
• rozwijanie percepcji wzrokowej i wrażliwości słuchowej,
• rozwijanie orientacji przestrzennej oraz sprawności manualnej i koncentracji uwagi,
• kształtowanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej, koordynacji słuchowo – ruchowej i słuchowo – wzrokowej oraz analizy i syntezy wzrokowej,
• wzbudzanie zainteresowania książką oraz wyzwalanie motywacji dziecka do samodzielnego czytania,
• rozwijanie pamięci słuchowej i wzrokowej,
• prowokowanie do globalnego rozpoznawania wyrazów oraz wstępne ćwiczenia kształtujące technikę czytania,
• kształtowanie umiejętności czytania krytycznego, twórczego

Przygotowanie do nauki pisania powinno obejmować:

• działalność plastyczną: lepienie, wycinanie, wydzieranie, malowanie,
• rozwijanie orientacji na kartce papieru: lewa, prawa strona, góra, dół, lewy róg dolny itd.
• kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku bez liniatury,
• kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku w liniaturze,
• ćwiczenia w łączeniu liter,
• ćwiczenia w pisaniu słów.

Etapy wspierania dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych potrzebnych im w nauce czytania i pisania:

Na długo przedtem zanim dziecko zacznie poznawać litery, nauczyciel powinien obudzić u dziecka zainteresowanie światem dźwięków np. w zabawach:

• Co słychać wokół nas?
• Głosy natury, na spacerze odgadujemy źródła różnych dźwięków zadając dziecku pytanie „Co słyszysz?”
• Dziecko próbuje w miarę możliwości naśladować usłyszane dźwięki.
• Słuchanie nagrań i naśladowanie głosów zwierząt.
• Zagadki dźwiękowe. Dziecku zasłaniamy oczy, prezentujemy dźwięki uderzając ołówkiem w szklankę, puszkę, garnek, klocek.
• Co mam w kubeczku? Przygotowujemy pięć szklanek lub kubeczków, do których wsypujemy cukier, gwoździki, kamyki, monety, groch. Pozwalamy dziecku na zabawę przedmiotami, następnie dziecko odwraca się i odgaduje co jest w kubeczku.
• Ile razy stuknęłam? Uderzamy klockiem o blat stołu. Odwrócone dziecko odkłada kolejno tyle klocków, ile usłyszało dźwięków następnie przelicza je.
• Jaka to melodia? Nucimy znane dziecku piosenki, które ono rozpoznaje.

Kolejnym etapem są ćwiczenia analizy i syntezy sylabowej, oto kilka przykładów:

• Wyklaskiwanie sylab.
• Co powiedziałam? W pierwszej fazie zabawy pomocą mogą być obrazki. Wypowiadamy słowo, dzieląc je na sylaby np. do-mek, li-sek. Dziecko wskazuje obrazek oraz wypowiada cały wyraz. W kolejnych ćwiczeniach postępujemy podobnie, ale bez obrazków.
• Zabawa w kończenie słów. Dorosły pokazuje obrazek i mówi so, dziecko kończy wa. Powstaje słowo sowa. Inna wersja tej zabawy rzucamy piłkę do dziecka i mówimy la dziecko łapie piłkę i mówi drugą sylabę la powstaje słowo lala.
• Zabawa w sklep. Układamy na stole różne przedmioty np. budyń, budzik, burak, kawa, soki. Informujemy dziecko że można kupić przedmiot którego nazwa zaczyna się na sylabę bu. Następnie prosimy o wyklaskanie sylab w wybranym przedmiocie. Jeżeli dziecko ma trudności z podziałem na sylaby, prosimy je aby położyło rękę pod brodę i wymawiało słowa a następnie pytamy ile razy poruszyła się broda.
• Rozpoznawanie ostatniej sylaby. Wymawiamy różne słowa, a dziecko ma klasnąć gdy usłyszy podaną sylabę np. ra, kura, góra, rura.
• Liczenie sylab. Pokazujemy dziecku obrazki, ono nazywa przedmiot na obrazku, dzieli na sylaby i układa pod nim tyle kółek wyciętych z gazet ile sylab jest w danym słowie.
• Dobieranie obrazków do podanej liczby sylab. Przygotowujemy obrazki oraz guziki, układamy określoną liczbę guzików i polecamy dziecku wyszukiwanie obrazka, którego nazwa składa się z dwóch sylab.
• Rysowanie przedmiotów, których nazwy składają się z jednej, dwóch trzech sylab. Jeżeli dziecko ma kłopoty z rysowaniem, pomagamy mu chwalimy za włożony wysiłek.
• Tworzenie łańcuchów sylabowych. Wypowiadamy na przemian słowa, których końcowa sylaba pierwszego jest początkiem następnego, np. noga-gapa-pada-dama-mata-tama-mama.

Następnie ćwiczymy umiejętność wyodrębniania głosek w nagłosie i wygłosie.

• Wyodrębnianie samogłoski na początku słowa. Wypowiadamy ciągi słów rozpoczynających się określoną samogłoską a zadaniem dziecka jest rozpoznanie od jakiej głoski zaczyna się słowo. Posłuchaj i powiedz jaki dźwięk słyszysz na początku wypowiedzianych przeze mnie słów? np. oko-osa Ola- okno-Olek.
• Wymawiamy głoskę, a dziecko wymyśla słowa rozpoczynające się tym dźwiękiem.
• Rozkładamy przed dzieckiem obrazki, a jego zadaniem jest wybranie tych których nazwy zaczynają się określoną głoską.
• Wymieniamy różne słowa a dziecko klaszcze wtedy gdy usłyszy słowo rozpoczynające się określoną głoską.
• Rysowanie słów. Polecamy dziecku narysowanie obrazków na głoskę np.na a, o.
• „Miś bawi się razem z nami”. Dajemy dziecku misia i umawiamy się, że będziemy wymawiali różne słowa, a ono ma powiedzieć, co usłyszy na początku każdego słowa. „Jeżeli usłyszysz na początku słowa głoskę a podnieś misia do góry i pohuśtaj go”.
• Zagadki. Mówimy do dziecka: zaczyna się na m jest do picia (mleko), zaczyna się na b jest do jedzenia (bułka), zaczyna się na p służy do mycia zębów (pasta), zaczyna się na s stoi w pokoju (stół), zaczyna się na m jest do jedzenia (masło).
• Zabawa ruchowa. „Kucnij gdy usłyszysz słowo kończące się na o, podskocz gdy usłyszysz słowo kończące się na a”.
• Pomyślałam słowo na cztery głoski zaczyna się na l (lala, lody).
• Kto wymyśli więcej słów? 

By ułatwić dziecku naukę pisania należy w szczególności:

• Odwzorowywać szlaczki i wzorki.
• Kreślić kształty graficzne w powietrzu.
• Kalkować.
• Pisać po śladzie.
• Malować również palcami.
• Wydzierać palcami i wycinać nożyczkami, naklejać.
• Rysować, kolorować, rysować jednocześnie prawą i lewą ręką.
• Nawlekać koraliki.
• Modelować z plasteliny, gliny, lub pomagać w kuchni przy wyrabianiu ciasta.
• Budować z klocków również drobnych.
• Samodzielnie zapinać guziki, suwaki, zawiązywać sznurówki.

Przygotowanie dzieci do nauki czytania i pisania to nie tylko wyposażenie dziecka w podstawowe wiadomości i umiejętności związane z czytaniem i pisaniem, ale także jeden z ważniejszych czynników wszechstronnego rozwoju. Dlatego też podstawą do realizacji procesu wychowawczo – dydaktycznego w przedszkolu z zakresu nauki czytania i pisania powinno być kształtowanie wewnętrznej motywacji dziecka do czytania i pisania, rozwijanie jego zainteresowania słowem drukowanym, zawsze jednak poparte stymulowaniem jego ogólnego rozwoju – umysłowego, fizycznego i emocjonalno- społecznego.

Praca nauczyciela w okresie przygotowującym dziecko do podjęcia nauki czytania polega głównie na budzeniu w nim odpowiedniej, pozytywnej motywacji, wzbogacaniu posiadanego już zasobu słownikowego i pojęciowego, kształtowanie umiejętności swobodnego wypowiadania się na różne tematy i w różnych sytuacjach, ćwiczenie umiejętności rozpoznawania różnic i podobieństw, kształtowaniu umiejętności różnicowania bodźców szczególnie dźwiękowych.

Jeśli czytanie ma być nowym narzędziem poznawania świata, to powinno nim być już w trakcie opanowania tej umiejętności. Od początku nauki należy traktować je jako „środek do czegoś”, a nie jako „cel sam w sobie”.

mgr Karolina Fydrych, mgr inż. Wiesława Kwiatkowska

LITERATURA:

1. Brzezińska A. –„Czytanie i pisanie nowy język dziecka” WSiP Warszawa 1987
2. Majchrzak I. –„Wprowadzenie dziecka w świat pisma” WSiP W-wa 1995
3. Zakrzewska B.-„Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole” WSiP Warszawa 2003
4. Łazewska H, Mikitiuk B, Moritz B., Co robić aby ułatwić dziecku naukę czytania i pisania, Impuls, 2002.