Przedszkole nr 4 w Skierniewicach

Wiek przedszkolny jest wiekiem, w którym dziecko ma nieograniczoną potrzebę poznawania tego, co je otacza, a jego wzmożona aktywność poznawcza jest warunkiem rozwoju umysłowego. To dzięki różnym badaniom i doświadczeniom poznaje świat, a bliskie otoczenie, przedmioty, zdarzenia związane z jego życiem codziennym dostarczają mu niezbędnej wiedzy. Swoją nieograniczoną ciekawość dziecko wyraża poprzez dotyk, naśladownictwo, oglądanie, co sprawia, że wiek przedszkolny jest wiekiem, w którym dziecko zadaje niezliczoną ilość pytań. Pytania te świadczą o jego myśleniu i poszukiwaniu wiedzy.

Umiejętności matematyczne, stanowiące element rozwoju intelektualnego dziecka są obszarem złożonym. Wymagają uwzględnienia w organizacji i przebiegu nauczania stosowania zasady stopniowania trudności. Umiejętności matematyczne obejmują:

• określanie położenia przedmiotów w przestrzeni – w stosunku do samego dziecka, w stosunku do innej osoby, wzajemnie względem siebie – oraz ustalanie kierunku przemieszczania się przedmiotów;
• określenie czasu trwania czynności wyrażonego zwrotami: długo, krótko, szybko, wolno, prędzej itp.;
• rozpoznawanie rytmów;
• poznawanie i klasyfikowanie zbiorów przedmiotów pod względem ich cech jakościowych, takich jak wielkość, kształt czy przeznaczenie;
• określanie liczby wyrażonej zwrotami: dużo, mało, więcej, mniej;
• klasyfikowanie i porównywanie liczebności zbiorów za pomocą liczebników głównych;
• ustalanie równoliczności zbiorów poprzez dokładanie jeden do drugiego;
• posługiwanie się liczebnikami głównymi i porządkowymi w sytuacjach codziennych w zabawie i zajęciach;
• działanie na liczbach (dodawanie, odejmowanie) poprzez dokładanie i odkładanie elementów zbiorów.

W wieku przedszkolnym dziecko potrafi rozróżniać przedmioty ze względu na ich kolor, kształt, wielkość, ciężar i objętość. Dziecko w tym okresie zauważa pewną liczbę przedmiotów, które się powtarzają. Poprzez obserwację różnych sytuacji z dnia codziennego zdobywa wiedzę matematyczną. Chwytając różne przedmioty widzi, że ich ciężar jest różny, jedne z nich są cięższe drugie lżejsze. Im większe są doświadczenia dziecka, im większa jest jego aktywność poznawcza, tym większe są jego umiejętności analizowania i syntezowania. Procesy te umożliwiają dziecku rozkładanie elementów i składanie w całość.

Wiek przedszkolny, czyli lata od 3 do 7 roku życia to zdaniem J. Piageta okres przedoperacyjny. Według niego logiką wczesnego dzieciństwa jest intuicja i skojarzenia. Dlatego tak ważne są one w procesie rozwoju matematycznego myślenia dziecka w wieku przedszkolnym. Piaget wychodzi z założenia, że dziecko w wieku przedszkolnym jest w stanie przyswoić sobie pojęcie liczby, kształtu, wielkości, kierunku oraz odległości. Analizując pojęcie odległości należy wziąć pod uwagę fakt, że sprawia ono małemu dziecku wiele trudności. Długoletnie badania Piageta dowiodły, że pojęcie masy lub wielkości zbioru dziecko ocenia na podstawie ich zewnętrznego wyglądu lub miejsca, jakie zajmuje w przestrzeni.

Zakres pojęć matematycznych rozwija się wraz z wiekiem dziecka. W wieku czterech lat dziecku trudno jest przyswoić sobie pojęcie długości i wysokości przedmiotów. By te pojęcia były zrozumiane przez dziecko czteroletnie należy w pracy z nim uwzględnić manipulację oraz porównywanie przedmiotów pod względem ich długości i wysokości. Taka manipulacja może odbywać się poprzez mierzenie wzrostu dzieci i porównywanie, które z nich jest wyższe, a które niższe.

Wprowadzanie pojęć kształtów figur geometrycznych należy rozpocząć z dzieckiem przedszkolnym poprzez zabawę z klockami. Klocki te powinny mieć kształt różnych figur geometrycznych. Podczas zabaw z klockami dziecko porównuje je między sobą, czy są płaskie, przestrzenne, porównuje ich wielkość i kształt. W poznawanych przez siebie płaskich figurach geometrycznych akceptuje jedynie te, których kształty odzwierciedlają znane mu przedmioty, a więc przede wszystkim koło, potem kwadrat, trójkąt i prostokąt.

Dziecku w okresie przedszkolnym trudno jest zrozumieć położenie przedmiotów względem siebie, jak również pojęcie kierunku. Wprowadzanie takich pojęć jak: pod, za, przed, obok, z przodu, z tyłu itp. powinno być oparte na manipulowaniu przedmiotami. Pojęcia te należy ćwiczyć z dzieckiem z pozycji jego ciała. Istotne znaczenie w przyswajaniu powyższych pojęć maja różnego rodzaju pomoce dydaktyczne, tj. różnego koloru i różnej wielkości piłki, wstążki.

Literatura przedmiotu podaje, iż rozwój pojęć liczbowych u dziecka należy rozpocząć od pojęcia zbioru, które rozwijają u dziecka myślenie logiczne. W środowisku przedszkolnym tworzenie zbiorów powinno rozpocząć się od klasyfikowania przedmiotów wg jednej cechy, np. przydatności, następnie według dwóch: przydatności i wielkości. Segregacja przedmiotów pod względem trzech właściwości powinna obejmować np. przydatność, wielkość i kolor, a według czterech przydatność, wielkość, kolor i pojemność. Dziecko 3 – 4 letnie porównywanie przedmiotów ocenia poprzez przekładanie z jednego zbioru do drugiego, a w późniejszym etapie rozwoju poprzez dodawanie i odejmowanie elementów. Pojęcie zbioru nie wymaga definicji, bo dziecko intuicyjnie różnicuje zbiór np. zabawek od zbioru „nie – zabawek”.

Liczby i ich graficzny zapis (cyfry) są nieodłącznym elementem naszej codzienności. Dzieci w wieku przedszkolnym często bywają świadkami sytuacji społecznych, w których pojawia się konieczność liczenia. Wówczas przydatkowo poznają liczby, ich wartość lub zapis graficzny. Istotne znaczenie w przyswajaniu liczby odgrywają różne zabawy dydaktyczne. Lubianą i znaną przez dzieci zabawą jest zabawa w sklep. W trakcie tej zabawy dzieci zmuszone są do liczenia, ważenia, operują pojęciem mniej lub więcej. Zabawa ta odgrywa ważną rolę w procesie rozwoju matematycznego dziecka. Natomiast zabawa „kto znajdzie więcej” polega na znalezieniu wśród rozrzuconych na podłodze przedmiotów zbiorów równolicznych.

Wymienione treści, systematycznie realizowane w zabawach i zajęciach prowadzonych w przedszkolu, w sposób szczególny wpływają na kształtowanie logicznego myślenia i rozumienie pojęć. Dlatego też powinny być oparte na bezpośrednim działaniu dziecka z jednoczesnym wielozmysłowym poznawaniem. Efektywność rozwoju edukacji matematycznej według E. Gruszczyk – Kolczyńskiej zależy od właściwego dopasowania treści edukacyjnych do możliwości rozwojowych dziecka. W jej programie „Dziecięca matematyka” nie ma tradycyjnego podziału treści programowych na grupy wiekowe. Jest natomiast wyodrębnionych 14 bloków programowych, w których znajdują się treści tak dobrane, aby rozwinąć najważniejsze czynności intelektualne i ukształtować te umiejętności, które są ważne dla umiejętności matematycznych dziecka. W każdym bloku treści ułożone są zgodnie z rozwojem dziecięcych umiejętności. Sześć bloków tematycznych obejmuje zakres wspomagania rozwoju i edukacji matematycznej. Należy je realizować we wszystkich grupach wiekowych.

Są to:

• orientacja przestrzenna
• rytmy i rytmiczna orientacja czasu
• przyczyna i skutek
• kształcenie umiejętności liczenia obiektów
• dodawanie i odejmowanie
• klasyfikacja.

Kontynuację tych bloków i dwa następne przeznaczamy dla dzieci czteroletnich:

• aspekt kardynalny liczby, stała liczba elementów w zbiorze, równoliczność,
• aspekt porządkowy liczby.

Dla pięciolatków dokładamy:

• długość, umiejętność liczenia
• intuicję geometryczną
• kształtowanie odporności emocjonalnej, zdolność do wysiłku intelektualnego.

Dla sześciolatków przewidziane są jeszcze trzy dodatkowe bloki:

• pomaganie dzieciom w uświadamianiu sobie stałej ilości płynu, mierzenie ilości płynu
• waga i ważenie
• układanie i rozwiązywanie zadań z treścią.

Treści kształcenia ustawione są w porządku rozwojowym poczynając od możliwości umysłowych dzieci trzyletnich. Program „Dziecięca matematyka” ma pomóc w stworzeniu wszystkim dzieciom warunków do pełnego rozwoju swych możliwości umysłowych.

Podsumowując, w zdobywaniu doświadczeń matematycznych ogromne znaczenie ma trening, który rozwija umiejętności dziecka i pozwala mu pokonać kolejne etapy. Organizowane sytuacje dydaktyczne sprawiają, że rozwój umiejętności matematycznych poprzez różnorodne zabawy umożliwiające manipulowanie oraz wykorzystanie każdej życiowej sytuacji do wzbogacania doświadczeń matematycznych bardzo pomaga w zdobywaniu kompetencji intelektualnych do uczenia się matematyki i owocuje wysokim stopniem przyswojenia przez dziecko pojęć i umiejętności matematycznych.

Opracowała: Aneta Maszewska - Szymczak